Uwchmynydd ac Aberdaron Rhagfyr 2008

Machlyd tros y fenai

Hydref 2008 Cymru

Eglwys Sant Teilo

Cychwyn Gwyliau'r Haf 2008

Lluniau o'r haf hyd yn hyn. Mi anghofiais y camera yn Sesiwn Fawr Dolgellau. Mi dria i ffeindio llun neu ddau.

Lluniau o un o fy hoff 'runs' - 5.1 milltir o Ben Llyn trwy Fachwen i gyrion Parc Padarn.






Fi Lois a Nacw yn mynd a Iolo am dro ar dren bach Llyn Padarn.





Y Mrs a fi yn dringo Elidir fawr ac yn dod heibio argau Marchlyn Mawr ar y ffordd adref.

Istanbul

Mae'r ddinas yn anhygoel - o ran ei phoblogaeth enfawr, fel canolfan fasnachol nad oes prin ei thebyg a fel canolfan sydd wedi ei lleoli ar hen faultline diwylliannol a gwleidyddol pwysig.

Istanbul ydi hen ganolfan yr Eglwys Uniongred. Daeth yr Eglwys i fodolaeth pan holltodd yr Ymerodraeth Rufeinig hollti yn 392OC. Goroesodd yr Ymerodraeth Ddwyreiniol am ganrifoedd wedi i'r un Orllewinol gael ei chwalu.

Fel y gellid disgwyl roedd ymerodraeth yn gysylltiedig a'r Eglwys - yr Ymerodraeth Byzantine - ymerodraeth eithaf llwyddiannus a oroesodd nes i'r Mwslemiaid gymryd Istanbul ym 1453 - neu Constantinople fel adwaenid y ddinas ar y pryd.

Wedi buddigoliaeth y Mwslemiaid daeth yn ganolfan un o ymerodraethau mwyaf llwyddiannus a hir ei bywyd yn hanes - yr Ymerodraeth Ottoman. Goroesodd yr ymerodraeth Fwslemaidd yma o 1299 i 1923.

Hwyrach mai'r peth sy'n tarro dyn gyntaf wryh ymweld a'r ddinas ydi'r ffaith bod olion hanes cyfoethog y lle yn amlwg iawn yn adeiladau a phensaernaeaeth canol y ddinas - hynny yw yn y rhan Ewropeaidd. Mae Istanbul yn unigryw fel dinas fawr yn y ffaith ei bod yn sefyll ar ddau gyfandir. Mae'r rhannau sydd i'r Gorllewin o'r Bosphorus yn Ewrop, tra bod y rhannau sydd i'r Dwyrain yn asia. Yn rhyfedd braidd ceir ymdeimlad mwy Asiaidd i'r rhan Gorllewinol - mae'n hen iawn - bwrdeisdrefi modern anferth sy'n nodweddu'r Dwyrain yn amlach na pheidio.

Efallai mai'r lle gorau i weld yr amrywiaeth yn hanes diwylliannol y ddinas ar ei finiocaf ydi trwy ymweld a Sgwar Sultanahmet. Ar un ochr i'r sgwar ceir un o eglwysi mwyaf, a mwyaf hynod y byd - Hagia Sofia. Eglwys Uniongred oedd hon yn nyddiau'r Ymerodraeth Byzantine, wedi cwymp y ddinas i'r Mwslemiaid daeth yn fosg. Erbyn heddiw mae'n amgueddfa sy'n adrodd peth o hanes y ddau draddodiad.



Ar yr ochr arall i'r sgwar ceir adeilad enfawr arall - Mosg Glas. Mae'r adeilad yma eto ymysg y mwyaf o'i fath yn y byd - ac mae'n adeilad gwirioneddol drawiadol o'r tu mewn a'r tu allan. Mae fel petai'r ddau draddodiad crefyddol mawr yn Ne Ddwyrain Ewrop - Mwslemiaeth ac Uniongrededd - yn dod wyneb yn wyneb ar draws y sgwar dinesig yma.



Mae Istanbul, ac yn wir Twrci yn gyffredinol yn wladwriaeth digon diddorol o safbwynt crefyddol. Mwslemiaid ydi'r mwyafrif llethol o'r boblogaeth y wlad erbyn heddiw - tua 99%. Mae gweddill y boblogaeth yn amrywiaeth o Gristnogion ac Iddewon. Twrci ydi'r unig wlad Foslemaidd sydd a seciwlariaeth yn rhan o'i chyfansoddiad - a maent yn cymryd seciwlariaeth o ddifrif. Mae'n gyffredin i'r lluoedd diogelwch ymyrryd mewn gwleidyddiaeth pan maent o'r farn bod llywodraeth yn gogwyddo'n rhy agos at agenda grefyddol.

Mae'r traddodiad hwn yn mynd yn ol i ddyddiau Kemal Ataturk, arlywydd y wlad o 1923 i 1938 a phensaer gwladwriaeth fodern Twrci.

O gerdded o gwmpas y ddinas mae'r ddeuoliaeth yn drawiadol - ceir mosg ar bron i pob bloc - yn enwedig pan mae rhywun yn gadael y mannau twristaidd - ac mae'r ddinas yn cael ei boddi mewn swn llafarganu o'r mosgs sawl gwaith yn ystod y dydd. Mae'r rhan fwyaf o'r merched yn gwisgo mewn modd Mwslemaidd, yn arbennig y tu allan i'r canol - ond mae lleiafrif go sylweddol yn gwisgo'n Orllewinol. Ac wedyn i ychwanegu at y lliw mae yna'r man mynwentydd o gwmpas y ddinas i gyd.





Nid deuoliaeth rhwng Cristnogaeth a Mwslemiaith yn unig a geir. Mae mwy nag arlliw o werthoedd seciwaraidd hefyd gyda siopau betio, a chryn dipyn o buteindra mewn rhannau o'r ddinas megis y strydoedd bychan sydd o gwmpas sgwar enfawr Taksim.

Yr hyn sy'n drawiadol efallai ydi mor agos ydi llefydd o gymeriad hollol gwahanol at ei gilydd. Ceir ardaloedd dosbarth gweithiol tlawd iawn o fewn ychydig latheni i strydoedd metropolitaidd hynod gyfoethog - a'r mwyaf tlawd ydi ardal y mwyaf Mwslemaidd ydi hi o ran cymeriad.

Dau le arall sy'n werth ymweld a nhw ydi'r ddau balas enfawr yn y ddinas - Plas Topkapi canolbwynt yr Ymerodraeth Ottoman.





Y llall ydi Plas Dolmabah a leolir ar lan yr Afon Bosphorus. Adeiladwyd y lle gan Sultan Abdülmecid yng nghanol y ddeunawfed ganrif - ac mae'n gwahanol iawn o ran arddull - mae'n llawer mwy Ewropiaidd na'r Topkapi. Mae'n debyg mai gyda Ataturk y cysylltir y lle mwy na neb oherwydd mai dyma ei bencadlys fel arlywydd.



Golygfa o'r Bosphorus o Dolmabah.

Er mor drawiadol golygfeudd Istanbul, yr hyn sy'n ei gwneud yn wirioneddol drawiadol ydi'r ffaith ei bod yn ganolfan brynu a gwerthu heb ei thebyg. Gellir gweld canoedd o longau cargo ar hyd y Corn Aur yn disgwyl i dderbyn caniatad i ddocio.



Yn y ddinas ei hun gellir prynu bron iawn i unrhywbeth - o Kalashinikov i Viagra. Efallai mai'r symbol amlycaf o'r diwilliant prynu a gwerthu hwn ydi'r Grand Bazaar. Mae'r lle yn anhygoel - labarynth di ddiwedd o sefydliafau sy'n gwerthu aur, arian, gemwaith, lledr, carpedi a mwy neu lai unrhyw beth y gellid meddwl amdano. Ac wedyn mae yna'r Spice Bazaar, sy'n llai na bwystfil y Grand Bazaar - ond sydd yr un mor drawiadol.



Golygfa o'r Spice Bazaar.

Fel yn y rhan fwyaf o siopau neu lefydd marchnata yn Nhwrci, does yna ddim pris am bethau fel y cyfryw - rhaid dod i gytundeb am bris - ac mae'r broses yma'n gelfyddyd ynddi ei hun - ac yn hwyl i'r sawl sydd yn ymddiddori mewn haglo.

Ond, fel y dywedais gellir prynu unrhyw beth - dyma lun neu ddau i brofi'r pwynt:







Os am brynu - yn arbennig felly dillad, carpedi, nwyddau lledr ac at mae Istanbul yn lle heb ei ail. Ac mae'r prynu yn ddiddorol hefyd - yn amlach na pheidio rhywbeth i'w drafod ydi'r pris - gellir disgwyl gostwng y pris o tua thraean ar ol dipyn go lew o ddadlau - ac yfed te. Te ydi'r olew sy'n irio trafodaethau - os ydych yn prynu carped gellir disgwyl tair neu bedair neu bump paned yn ystod trafodaethau o awr neu naw deg munud yn aml.

Un peth bach arall cyn gorffen - mae'n rhyfeddol bod cymaint o fasnachwyr yn Istanbul nid yn unig yn gwybod lle mae Cymru, ond sy'n gallu siarad gair brawddeg neu ddwy yn y Gymraeg - mwy o lawer na masnachwr o Gaer.

Gwibdaith i Stirling

Aros yn Stirling am ychydig nosweithiau. Tref o tua deugain mil sydd wedi ei lleoli mewn man strategol bwysig. Dyma'r lle mwyaf hawdd i groesi'r Afon Forth - felly Stirling oedd y porth i ucheldiroedd yr Alban. Ymladdwyd nifer o frwydrau tyngedfenol yma ar hyd y blynyddoedd, gan gynnwys buddigoliaethau mawr William Wallace ym Mrwydyr Stirling Bridge a Robert the Bruce yn Bannockburn. Ymddengys bod brwydr anferth rhwng y Celtiaid a'r Pictiaid wedi ei hymladd yn yr ardal yn y gorffennol pell.

Tref ddosbarth gweithiol ydi Stirling sydd yn draddodiadol wedi bod yn gefnogol iawn i'r Blaid Lafur - ond sydd wedi troi i gyfeiriad yr SNP yn ddiweddar - fel nifer o drefi tebyg iddi. Fel y gellid disgwyl mewn man strategol bwysig ceir castell - Castell Stirling - yr unig adeilad sy'n dal i sefyll yn y Deyrnas Gyfunol ag eithrio Abaty Westminster lle mae brenin wedi ei goroni (Iago'r Chweched o'r Alban).



Hwyrach mai'r adeilad mwyaf cofiadwy yno fodd bynnag ydi cofeb William Wallace. Adeiladwyd y strwythur yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg, ac mae'n adeilad trawiadol sy'n cynnig golygfeydd arbennig o Stirling a safle buddugoliaeth fawr Wallace. Ceir hefyd arddangosfa o eitemau oedd mae'n debyg yn perthyn i Wallace - gan gynnwys ei gleddyf anferthol.



Lleolir Stirling ar Afon Forth, ac mae'n sefyll ar le oedd yn hanesyddol o'r pwys strategol mwyaf - y prif groesfan o'r Iseldiroedd i'r Ucheldiroedd. Ceir golygfa wych o leoliad gwreiddiol Pont Stirling o'r bryn y codwyd Cofeb Wallace arno - ac roedd meddiannu'r darn hwn o dir yn hanfodol os am atal byddinoedd rhag croesi o'r Iseldiroedd i'r Ucheldiroedd.



Mynd i Glasgow y diwrnod wedyn. 'Dwi wedi 'sgwennu cyfraniad ar fy mlog gwleidyddol am rhan o'r ymweliad hwnnw. Gellir ei ddarllen ar flogmenai

Ar y diwrnod olaf mynd i brif ddinas yr Alban, Caeredin. Mae'r dref yma'n dra gwahanol i Glasgow - mae llawer mwy o gyfoeth yn perthyn iddi am un peth. Mae hefyd yn ddinas drawiadol ac unigryw - yn sicr mae ei stryd fawr yn dra gwahanol i strydoedd mawr y rhan fwyaf o ddinasoedd y DU - sydd yn edrych yn rhyfeddol o debyg i'w gilydd erbyn heddiw.

Cychwyn y diwrnod yn Senedd yr Alban - Holyrood. Mae'n adeilad anferth, hynod drawiadol a drud iawn - drytach o lawer nag adeiliad y Cynulliad Cenedlaethol. Yn anffodus nid oedd y Senedd yn eistedd yn ystod ein hymweliad ni. Serch hynny mae amgueddfa bach digon diddorol yn y cyntedd.

Llun o siambr y cyngor ydi'r isod.



Ceir llun yma o lyfr cofnodion hen senedd yr Alban - yr un a ddiddymwyd yn 1707 gyda'r Ddeddf Uno. Mae'r cofnod yn dod i ben ar ganol brawddeg - mae'n debyg oherwydd iddo darro'r clerc na fyddai'n cael ei dalu am ei waith wedi i'r Senedd gael ei ddiddymu.



Isod ceir llun o lofnodau a sel y sawl a arwyddodd y Ddeddf.



Beth bynnag, wedi cerdded i fyny'r Golden Mile daethom at dafarn hynod chwaethus - y Scotsman's Rest - a dyna'r peth diwethaf 'dwi'n ei gofio.

Taith i Iwerddon yn yr hydref

Torri’r daith ar draws yr ynys trwy aros yn nhref fechan Endenderry yn Offaly. Lleolir y dref yng nghadarnle etholiadol taiseach newydd Iwerddon – Brian Cowan. Fel Biffo Cowan y bydd y dyn yn cael ei adnabod ar lawr gwlad. Saif Biffo am big, ignorant, fat, fucker from Offaly. Da gweld nad ydi pob hen arwydd ffordd ar yr ynys wedi ei ddwyn a’i werthu i dafarnau 'Gwyddelig' ar y cyfandir.



Gyrru o Endenderry tua’r gorllewin ar hyd hen lon sydd a chors fawn yn cyd redeg a hi. Mae rhywbeth neilltuol Wyddelig am gorsydd mawr. Roedd yn amlwg fod y mawn yn cael ei gloddio (os mai dyna’r ansoddair priodol). Mae’n debyg mai llosgi mawn ydi un o’r prif ffyrdd o gynhyrchu trydan yn yr Iwerddon hyd heddiw, a cheir bwrdd - Bord na Mona sy'n gyfrifol am wneud defnydd masnachol o fawn. Gyda phrisiau olew a nwy yn gyffredinol mor uchel erbyn heddiw, mae’n dra thebygol bod mwy o ddyfodol i’r diwydiant mawn yn Iwerddon – yn union fel y diwydiant glo yng Nghymru.



Wedi ychydig oriau ar y ffordd cyrraedd Limerick, neu Stab City fel y bydd yn cael ei alw oherwydd bod y lle yn enwog am drais a thor cyfraith. Mae’n debyg gen i bod y rhan fwyaf o’r ddinas mor barchus ag unrhyw le arall yn y wlad, ond mae stad Moyross ar gyrion y dref gyda’r llefydd mwyaf treisgar yn Ewrop.

Mynd i Faes Awyr Shannon i nol mam a modryb y wraig, cyn mynd i Galway a chael pryd yn nhafarn An Pucan– tafarn yr ydwyf eisoes wedi son amdano.


Mynd i siopa’r bore wedyn yn Ninas Galway. Y ganolfan siopa dan do ydi’r unig un y gwn i amdani sydd gyda wal ganoloesol yn rhan greiddiol ohoni. Mae Dinas Galway yn amhrydeinig iawn o ran naws, ac mae'n ddinas gwahanol iawn i Ddulyn.



Gyrru wedyn i’r de tuag at ran anarferol iawn o’r Gorllewin – ardal y Burren. Mae'r ardal wedi ei lleoli ar deresau o garreg galch, ac mae'n gynefin i amrywiaeth eang o blanhigion sy'n cael eu cysylltu a lleoedd gwahanol iawn yn Ewrop gan amlaf.

Aros am ychydig ar y ffordd ger Kinvarra yng Nghastell Dungaire. Fel Cymru mae gan yr Iwerddon gyfoeth o gestyll, sy'n sefyll fel tystion mud i orffennol llai na heddychlon.



Mae rhyw ymdeimlad o fod ar blaned arall yn y Burren, gyda’i dirwedd unigryw.Yna ymweld ag ogof Aillwee yn y Burren. Er syndod roedd y cyntedd yn atseinio efo’r Gymraeg – roedd taith gan Silver Star yn mynd rhagddi. Mae’n eironi trist bod dyn yn fwy tebygol o glywed y Gymraeg yn yr Iwerddon nag ydyw o glywed y Wyddeleg. Cael sgwrs gyda Tom Ellis, cynghorydd Trawsfynydd.



Siomedig braidd mae gen i ofn oedd yr ogof. ‘Dydi hi ddim yn yr un cae ag ogofau mawr Ffrainc, ond mae’r ffaith ei bod mor llawn o ymwelwyr yn adrodd cyfrolau am allu’r Gwyddelod i farchnata deunydd crai sy’n aml yn ddigon di ddim. Mae gennym ni yng Nghymru gryn dipyn i’w ddysgu. Mynd ymlaen tuag at Glogwyni Moher, ond aros wrth Eglwys Kilfenora i weld y croesau canoloesol. Nifer o siopau bach yn Kilfera, siopau gwerthu dillad ac ati. Mae rhyw deimlad yn llawer o’r Iwerddon wledig o’r Gymru honno sydd bellach wedi marw, pentrefi gyda man siopau ynddynt. Y patrwm cyffredinol yng Nghymru erbyn heddiw ydi un o bentrefi gyda phrin siopau o unrhyw fath ynddynt.



Er ffaeleddau Ogof Aillwee mae'r clogwyni yn wirioneddol drawiadol.



Aros ar y ffordd yn ol am swper ym mhentref Doolin. Mae’r pentref yn lled enwog oherwydd ei gysylltiadau gyda chanu gwerin Gwyddelig . Distaw iawn oedd hi yno ar y noson arbennig yn yr hydref yr oeddem ni yno, ond efallai y byddai wedi prysuro yn hwyrach.



Y diwrnod wedyn ymweld a safle cwbl ryfeddol Clomacloise, safle mynachlog o'r chweched ganrif ac un o’r safleoedd mwyaf syfrdanol ar yr ynys. Adeiladwyd mynachdy ar ar lan yr Afon Shannon gan Sant CiaranSant Ciaran yn y flwyddyn 545. Tros y canrifoedd tyfodd dinas o adeiladau crefyddol yno tros y canrifoedd. Daeth hefyd i fod yn fan claddu Uchel Frenhinoedd Tara. Daeth y Pab yma yn 1979.







Galw ar y ffordd yn ol yn Kilkenny - dinas digon hardd o 25,000 a thros i gant o dafarnau. Yr adeilad mwyaf trawiadol yn y lle mae'n debyg gen i ydi Eglwys Anglicanaidd St Canices a'r twr crwn sydd wrth ei ochr. Un o'r pethau mwyaf trawiadol i mi oedd y ffaith bod taflenni gwybodaeth y tu mewn ym mhob iaith dan haul - gan gynnwys y Gymraeg.

Gorffen y daith yn Nulyn gydag ychydig o siopa - anodd meddwl am ddau le mor gwahanol o ran adeiladwaith na chanolfan siopa enfawr St Stephen's Green ag adeiladau Clomacloise.



Ymweliad sydyn a'r Amgueddfa Genedlaethol cyn mynd adref, ac er syndod cael fy hun yn ol ym myd y corsydd mawn. Roedd arddangosfa o wrthrychau a chyrff neolithic oedd wedi eu godi o rai ohonynt. Ach a fi.